کشاورزی پایدار

در کشاورزی سنتی تولید کشاورزی را به دو طریق میتوان افزایش داد :

1.افزایش سطح زیر کشت

2.افزایش میزان محصول در واحد سطح ( ا فزایش عملکرد)

ولی راه مهمتر دیگری وجود دارد که بدون متحمل شدن هزینه های اضافی و با استفاده از آب و کود موجود بتوان تولید بیشتری نمود و آن استفاده از "زمان " است که شامل افزایش تولیدات کشاورزی در واحد سطح با کشت بیش از یک گیاه در یک سال زراعی می باشد.

در یک نقطه مشخص مدت زمان قابل کشت و کار گیاهان به حرارت ، نور و آب بستگی دارد .

کاملا مشخص است که نواحی گرمسیری و نیمه گرمسیری مانند ایران ، آب عالم محدود کننده زمان کشت و کار و در نتیجه تولید بوده و باید سعی نمود که با حداکثر بهره برداری از آب موجود ، میزان تولید را افزایش داد .

بهترین و شاید تنها راه رسیدن به این مقصود انجام " چند کشتی " و " مخلوط " است .

تاریخچه کشت مخلوط در ایران :

..کشاورزی سنتی ایران بر پایه استفاده حداکثر از عوامل محیطی بوده و استفاده از روابط بین گیاهان و مبارزه با آفات و بیماریها به کشت مخلوط مبادرت می ورزیدند .

..

امروزه چند کشتی بیشتر در سواحل دریای خزر و خوزستان معمول است . چند کشتی شامل غلات زمستانه با جبوبات ( لوبیا ) ، گوجه فرنگی ، هندوانه و یا برنج . و همچنین حبوبات پاییزه با گیاهانی نظیر ذرت و پنبه

سیستمهای زراعتی کشورهای آسیایی که در آنها چند کشتی انجام می شود:

1.مزارع کوچک:

سیستم کشاورزی در مزارع کوچک چند جانبه است .

2.مزارع بزرگ ( مساحت بیش از 5 هکتار):

سیستم کشت در این مزارع معمولا“ یک تناوب ساده است و یک سری محصول متوالیا“ از زمین برداشت می شود. گیاهانی که در این مزارع کاشته می شوند عبارتند از : نیشکر ، نخل روغنی ، نارگیل ، چای ،آناناس ، درختان چوبی ، ذرت ، گندم ، برنج .

3.سیستمهایی که براساس دام پایه گذاری شده:

تولید نبات و دام در مقاطع مختلف با یکدیگر ارتباط پیدا می کنند .

گیاهان و بقایای آنها پس از برداشت محصول به مصرف تغذیه دام رسیده و دام ها نیروی کار برای کاشت و برداشت این گیاهان را فراهم می کنند .

زارعین فیلیپین در بین زراعت برنج خود چند ردیف ذرت می کارند تا غذای دام خود را تأمین کنند، زیرا بقایای محصول برنج برای این منظور کفایت نمی کند .

در علوم کشاورزي چشم داشت به قوانين طبيعي به شكلهاي مختلفی، متجلي شده است که نمونه آن کشاورزي پايدار است. کشاورزي پايدار به مديريت صحيح منابع کشاورزي اطلاق ميشود که در ضمن رفع نيازهاي در حال تغيير بشري، کيفيت محيط زيست و ظرفيت منابع آب و خاک را نيز حفظ مي کند.

کشاورزی پایدار:

کشاورزی پایدار در واقع نوعی سیستم کشاورزی است که در آن با بکار بردن حداقل نهاده ها و عوامل مصنوعی و شیمیایی ، بتوان عملکرد مطلوبی بدست آورد به نحویکه حداقل تأثیر سوء بر روی محیط زیست گذاشته شود.

در این نوع کشاورزی تأکید بر روی به حداکثر رساندن تولید نیست ، بلکه بهینه بودن استفاده از پایدار شدن تولید ، در یک دوره طولانی مد نظر است.

از اجزاي کشاورزي پایدار، مي توان به مديريت تلفيقي آفات، تناوب زراعي و کشت مخلوط اشاره کرد. با وجود اينکه سيستم هاي کشت مخلوط از زمان هاي قبل به عنوان کشتهای سنتي رواج داشته اند،اما به دلیل تمایل بیشتر کشاورزان به تک کشتی در طی چند دهه اخیر و مشکلات ناشی شده از آن، امروزه نيز مورد توجه محققان زيادي قرار گرفته است.

زراعت تک کشتی:

سیستم تک کشتی بدین ترتیب است که یک نوع بذر را به صورت ردیفی و منظم کاشته و سایر گیاهانی که در آن زمین می رویند علف هرز تلقی میشوند .

علت تمايل به تك كشتي:

1.وسعت زمين: زمين بيشتر، تك كشتي آسانتر

2.گران بودن دستمزد كارگر (در تك كشتي كارگر كمتر)

3.سرمايه ، تك كشتي بيشتر (وابستگي تك كشتي به ماشين آلات)

4.قيمت نهاده ها: نهاده ارزانتر، تك كشتي بيشتر

5.عوامل فيزيكي (بارندگي زياد، تك كشتي برنج،بارندگي كمتر، گندم و ذرت يا زهكشي كم، برنج)

زراعت چند کشتی در مقابل تک کشتی گامی در جهت دستیابی به کشاورزی پایدار:

در کشاورزی سنتی تولیدات با افزایش سطح زیر کشت و افزایش عملکرد در واحد سطح صورت می گیرد ولی راه مهمتری وجود دارد که بدون متحمل شدن هزینه های اضافیو با استفاده از آب و کود موجود بتوان تولید بیشتری کرد و آن استفاده از زمان است که شامل افزایش تولیدات کشاورزی در واحد سطح با کشت بیش از یک گیاه در یک سال زراعی می باشد.

به طور کلی به زراعت چند کشتی زراعت مخلوطگویند که انواع مختلفی دارد.

مزایای زراعت مخلوط:

1.استفاده حداکثر از منابع محیطی

2.تقلیل خطرات محیطی

3.موازنه در امر تغذیه

4.حاصلخیزی خاک

5.افزایش تولید در واحد سطح

6. استفاده بهتر از منابع و عواملی مانند نور و آب و ...

7.حفاظت از محیط زیست و کاهش استفاده از سموم و کودها

Multiple cropping زراعت چند کشتی:

عبارت است از رویانیدن بیش از یک گیاه در یک سال زراعی در یک قطعه زمین .

در این زراعت کل محصولی که از یک قطعه زمین در یک سال زراعی تولید می شود توسط یکی از روش های زیر حاصل می گردد :

الف)چند کشتی پی در پی یا متوالی (Sequential cropping):

در این زراعت با حضور گیاهان مختلف در یک سال زراعی به طور متوالی کشت می شود ،به این معنا که بذر هر گیاه را بعد از برداشت محصول زراعت قبلی می کارند و افزایش محصول در این سیستم فقط در بعد زمان است و هیچ رقابتی بین گیاهان نیست.

الف-1)چند کشتی پی در پی یا متوالی دوگانه (Double cropping ) :

کشت دو گیاه در یک سال زراعی در یک قطعه زمین به طور پی درپی مثل کشت ذرت زودرس بعد از برداشت گندم یا جو و یا کشت شبدر برسیم بعد از برداشت برنج .

الف-2)چند کشتی پی در پی یا متوالی سه گانه (Triple cropping ):

کشت سه گیاه در یک سال زراعی در یک قطعه زمین مثل کشت برنج بعد از کشت برنج و بادام زمینی

الف-3)چند کشتی پی در پی یا متوالی چهارگانه (Quadruple cropping ):

کشت چهار گیاه در یک سال زراعی در یک قطعه زمین

ب)چند کشتی همزمان (Simultaneous cropping) :

در این زراعت بذور مختلف نسبتا همزمان در یک قطعه زمین در یک سال زراعی کشت میشوند .لزومی ندارد که تاریخ کاشت و برداشت همزمان باشد بلکه گیاهان کاشته شده باید در بیشتر دوره رویش با همدیگر باشند.افزایش محصول باید در بعد زمان و مکان باشد و رقابت بین دو گیاه وجود دارد.

ب-1) کشت در هم (Mixed cropping or mixed intercropping) :

دراین روش دریک قطعه زمین دو یا چند گیاه همزمان و غیرردیفی و مخلوط و دست پاش کشت می شوند مثلا کشت مخلوط بذری غلات با شبدر یا یونجه و یا کشت مخلوط شبدر با یونجه.

ب-2) کشت مخلوط ردیفی یا توأم (Intercropping or row intercropping) :

دراین روش حداقل یکی از گیاهان در ردیف های منظم ولی گیاهان دیگر ممکن است به صورت تصادفی با گیاه اول ولی همزمان کاشته می شوند که گیاهان با هم در حال رقابتند.

ب-3) کشت مخلوط نواری (Strip cropping ) :

در این روش هر یک از گیاهان در چند ردیف یا به صورت نواری ولی همزمان در یک قطعه زمین کاشته می شوند.عرض نوارها را به صورتی تعیین می کنند که ضمن سهولت کار با ماشین آلات در زمین اثر متقابل گیاهان نیز روی یکدیگرظاهر می شود.

ج) کشت تأخیری یا چند کشتی پس و پیش (Relay intercropping ) :

در این سیستم بذور مختلف به طور متوالی در یک سال زراعی در یک قطعه زمین کشت میشوند و بذور هر گیاه را قبل از برداشت محصول قبلی می کارند که تاریخ کاشت بذور دوم یا سوم مصادف است با بعد از گل دادن گیاهان قبلی با این تعریف چنانچه کشت گیاه دوم یا سوم قبل از گل دادن گیاه اول صورت گیرد چند کشتی پس و پیش نمی باشد و در تعریف زراعت مخلوط می گنجد. این کشت برای اهدافی مثل دوری جستن از تنش های وارده بر گیاهان در مناطقی که بارندگی به تأخیر افتاده باشد ،اجتناب از به هدر رفتن نیروی کارگری و کاشت گیاه دوم ،دستیابی به زمان های مناسب چند کشتی و کاشت محصولات جایگزین در تاریخ متوسط کاشت آنها در زمانی که در برداشت محصول قبلی تأخیر افتاده باشد صورت می گیرد.

نکته :تمام موارد چند کشتی فوق الذکر در مقابل اصطلاح کشت فردی و یا تک کشتی است.

تک کشتی (Solid cropping or Sole cropping or pure stand ) :

کشت یک گیاه به تنهایی در یک قطعه زمین (ممکن است سال دیگر گیاه دیگری در این قطعه زمین کشت شده باشد ).

کشت فردی (Mono culture or Multiple cropping ):

کشت یک گیاه در سال های متوالی

ارزیابی کشت مخلوط

نسبت برابر زمین LER : Land Equivalency Ratio)) :

عبارت است از نسبت سطح مورد نیاز برای تک کشتی به سطحی از کشت مخلوط در شرایط مدیریتی یکسان ، عملکردی معادل تک کشتی داشته باشد به عبارت دیگر این نسبت عبارت است از مجموع عملکرد نسبی محصولات در کشت مخلوط.

یعنی وقتی در کشت خالص مثلا 6 تن ذرت برداشت کرده ایم ولی در کشت مخلوط، مخلوط آن با لوبیا 7 تن شده است

برای اینکه در کشت خالص ذرت از 6تن به 7 تن افزایش یابد باید چه مقدار زمین در قبال 1 تن افزایش محصول در کشت خالص اختصاص یابد .

اگر LER =1 باشد محصول زراعت تک کشتی با مخلوط یکسان است .

و اگر LER > 1 باشد مقدار بیشتر بودن بازده بیو لوژیکی محصول را در کشت مخلوط نشان می دهد و مقدار اضافه محصول که بیشتر از یک بود در عدد 100 ضرب می کنند.

اما اگر LER < 1 باشد یعنی کشت مخلوط نسبت به تک کشتی سودمندی نداشته است .